Enflasyon Düzeltmesinin Vergilemeye Etkisi ve Hazırlık Çalışmaları

Bilindiği üzere, Vergi Usul Kanunu’nun enflasyon düzeltmesini ihdas eden mükerrer 298’inci maddesinin (A) fıkrası ve Geçici 33’üncü maddesi kapsamında, en son 23.11.2023 tarihinde güncellenen Tebliğ taslağına göre, tüm kurumlar vergisi mükellefleri ile bilanço esasına göre defter tutan gelir vergisi mükellefleri 31.12.2023 tarihli bilançolarındaki “Parasal Olmayan Varlıklarını Ve Parasal Olmayan İşletme Kaynaklarını” enflasyon düzeltmesine tabi tutmaları gerekecektir.

Hali hazırdaki mevzuat düzenlemelerine göre; söz konusu enflasyon düzeltmesinin 2023 yılı hesapları üzerinde vergilemeye yönelik bir etkisi olmazken, 2024 yılının ilk geçici vergi döneminden itibaren, mükelleflerin bilançolarında yer alan parasal olmayan kıymetlerin büyüklüğüne ve aktif-pasif kalem ağırlığına göre vergileme üzerinde önemli etki oluşturacağı öngörülmektedir.

Kabaca enflasyon düzeltmesine tabi tutulan parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesi sonrasında, aktifteki değerler gelir artırıcı, pasifteki değerler gider artırıcı etki yaratacaktır.

Dolayısıyla aktifte yer alan parasal olmayan kıymetlerini borçla finanse eden, sermaye ve sermaye kalemleri düşük mükellefler için; 2023 sonu itibariyle yapılan düzeltmeden doğacak aktif ağırlıklı enflasyon farkları ile birlikte, dönem sonları parasal olmayan kıymetlerini 2024 yılı ilk geçici vergi döneminden itibaren yapacakları enflasyon düzeltmelerinde vergi matrahlarını artırıcı etki oluşturacağı öngörülmektedir.

Enflasyon düzeltmelerinin 2024 yılı ilk geçici vergi döneminden itibaren mükelleflerin bilançolarında yer alan parasal olmayan kıymetlerin durumlarına göre karşılaşmaları muhtemel fiktif karlılıklar karşısında ilave ödenecek vergilerle karşılaşabileceklerinden, vergi planlamalarını buna göre gözden geçirmeleri tavsiye edilmektedir.

Konuyla ilgili genellemelere dayalı olarak vergi avantajı sağladığından bahisle birçok yazı ve yorumlar yapıldığından, bu yorumlara göre hareket edilmesi yerine her bilançonun kendine özgü durumuna göre hazırlanılarak sürecin yönetilmesi tavsiye edilmektedir.

Enflasyon Düzeltmesi Vergilemeye Etkisi ve Yapılabilecek Hazırlık Çalışmalarında Dikkate Alınabilecek Hususların Bazıları Aşağıya Çıkarılmıştır:

-2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun, enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasından kaynaklanan kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmeyecek. 2023 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre hesaplanarak beyan edilecektir. Başka bir ifade ile yapılacak enflasyon düzeltmesinin 2023 yılında beyan edilecek olan vergi matrahına ve hesaplanacak vergi tutarına bir etkisi olmayacaktır.

-Tebliğ taslağının, “Enflasyon Düzeltmesinin Mahiyeti” başlıklı 4’üncü maddesinin (d) fıkrasında yer verilen enflasyon düzeltmesine esas kıymetlerle ilgili; “İktisadi işletmeye dâhil olup düzeltme işlemine konu olan parasal olmayan kıymetlerin, işletme ile aidiyeti, düzeltmeye esas tarih ve bedellerinin tevsiki zorunludur”  hükmünün, bu süreçte göz önünde tutulması özellikle tavsiyemizdir,

-Düzeltmeye tabi tutulacak aktif hesaplar işletmeler için gelir etkisi, pasif hesaplar ise gider etkisi oluşturacak. Dolayısıyla parasal olmayan ve düzeltmeye tabi tutulacak pasif hesapları (ağırlıklı sermaye) aktif hesaplarından büyük olan işletmeler enflasyon düzeltmesi sonucu vergi yüküyle karşılaşmayacaklar. Ancak aktif ağırlıklı ve borçla finansman sağlanan durumlarda ise yapılacak düzeltme sonucu gelir etkisi ve dolayısıyla vergi matrahını artırıcı etki oluşturacak. Bundan dolayı sermayesi güçlü olan, finansmanını öz kaynakları ile sağlayan mükellefler ilave vergi yükünden fazla etkilenmeyecekler,

- Sermayesi güçlü mükelleflerin 2024 ve sonraki dönemlerde ilave oluşabilecek vergilerden mümkün mertebe daha az etkileneceği öngörüldüğünden bilanço durumuna göre; mümkünse sermayenin 2023 sonu veya 2024’ün ilk günlerinde artırılması, sermayeye eklenmesi mümkün kalemlerin (değerleme öncesi sermayeden çıkarılması gereken kalemler dışındaki) sermayeye eklenmesinin faydalı olacağı anlaşılmaktadır,

- Enflasyon düzeltmesi, kurum mükellefleri ile bilanço esasına göre defter tutan gelir vergisi mükellefleri tarafından sadece bilançoları üzerinde, parasal olmayan kıymetlerle sınırlı olarak yapılacaktır,

-Enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak varlık ve kaynakların bilançoya giriş tarihlerinin ve giriş değerlerinin doğru bir biçimde tespit edilmesi vakit alacağından, bu çalışmaların ivedilikle yapılması önem arz edecektir,

- Yine mükelleflerin Taşınmazları ile Amortismana tabi tüm Varlıklarının (makine, taşıt araçları, demirbaşlar, ar-ge, haklar vb.) iktisap tarihlerini, iktisap bedellerini ve birikmiş amortisman tutarlarını gösteren bir çalışma yapılması yararlı olacaktır,

- Yedek Akçeleri ile diğer Tüm Fonların defterlerde bu hesaplara aktarılma kayıt tarihleri tek tek bulunmalıdır,

- Döviz veya TL olarak yapılan varlık barışı fon hesapları gibi, düzeltmeye tabi tutulmayacak parasal sayılan kıymetlerin, sermayeye eklenmek suretiyle düzeltilmesi mümkün olabilecek,

-Stokların, düzeltmiş değerinden daha düşük bedelle satılması halinde oluşacak zararlar kazancın tespitinde dikkate alınamayacaktır. (Tebliğ Taslağı 53/1. Mad.)

- Sipariş avansları, depozitolar, Yıllara Sari İnşaat Maliyetleri gibi tüm Parasal Olmayan bilanço hesaplarının defterlere kayıt tarihleri, sipariş alma-verme veya hesap kapatma tarihleri tespit edilmelidir.

- Parasal nitelik taşımayan ve döviz cinsinden olmayan avanslar, enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak,

- Bazı öz sermaye hesapları ise enflasyon düzeltmesine tabi tutulacağından (sermaye, sermaye düzeltme olumlu ve olumsuz farkları, hisse senetleri ihraç primleri, hisse senedi iptal karları, yasal yedekler, olağanüstü yedekler, bazı özel fonlar gibi) pasifi artırıcı etki sağlayacaktır,

- Kanunen kabul edilmeyen giderler de düzeltmeye tabi tutulacağı için 2024 ve devamında daha az KKEG yapılmasına özen gösterilebilir,

- Enflasyon düzeltmesi sonucunda bazı öz sermaye hesapları (298/Ç, Geçici 31 ve Geçici 32. Madde kapsamındaki YDDAF gibi) Enflasyon Düzeltmesi Hesabının alacağına kaydedilerek kapatılacağından, düzeltme öncesinde bu hesap bakiyelerinin sermayeye ilave edilse de sermaye hesabının düzeltilmesi sırasında bu hesaptan düşürülmesi gerektiği belirtildiğinden sermaye hesabına eklenmesi ile eklenmemesinin vergi üzerine bir etkisi beklenmiyor,

- 2023 yılı beyanında yer alacak geçmiş yıllara ait karların, enflasyon düzeltmesi ile Enflasyon Düzeltme Hesabına devredilerek kapatılması öngörülüyor. Bu durumda 31.12.2023 itibariyle yapılacak düzeltme işleminde düzeltmeye tabi tutulmayacağı gibi, gelecek dönemlerde dağıtıma tabi tutulup tutulamayacağı konusunda bir belirleme bulunmuyor. Bu nedenle 2023 beyanında yer alan önceki yıllara ait karların, 2023 sonunda veya 2024 başında olağanüstü yedeklere veya sermayeye eklenmesi 2024 geçici vergi dönemleri itibariyle yapılacak düzeltmelerde vergisel avantaj sağlayabilir,

-2023 hesap dönemi sonunda stokları yüksek olan işletmelerin eğer stok devir hızı yüksek ise, ilk geçici döneminde vergi avantajı sağlarken, stok devir hızı düşüklüğü nedeniyle, ilk geçici vergi dönemi ve sonraki dönemlere kalacak yüksek stoklar, yapılacak enflasyon düzeltmeleri nedeniyle aktif artırıcı, dolayısıyla vergi matrahı artırıcı etki oluşturacaktır,

- Stokların enflasyon düzeltmesi yapılırken gerçek yöntem ve toplulaştırılmış yöntemler kullanılabilir. Stoklarını fiilen takip edebilen işletmeler için gerçek yöntemi uygulamak daha uygun olabilir. Ancak bunun mümkün olmaması durumunda basit ortalama veya stok devir hızı yöntemine göre toplulaştırılmış yöntemlerden, bilançonun durumu ve stok devir hızına göre avantajlı olanının seçilme olanağı bulunmaktadır,

- Parasal olmayan varlıkların düzeltilmesinde, ilgili varlığın iktisabında maliyete eklenmiş kur farkları ve faiz giderleri gibi finansman maliyetleri (reel olmayan finansman maliyetleri) çıkarılacak,

- Yapılmakta olan yatırımlar düzeltmeye tabi tutulurken yatırım harcamalarının her bir kaleminin yapıldığı tarih göz önünde bulundurularak bu tarihlere göre düzeltme katsayısı tespit edilmelidir.

• 1- Enflasyon Düzeltmesi Uygulama Süresi:

En son 23/11/2023 Tarihi itibariyle güncellenen Tebliğ taslağına göre; bilanço esasına göre defter tutan Gelir/Kurumlar Vergisi mükellefleri 31.12.2023 tarihli bilançolarını 1.1.2024 tarihi itibariyle Enflasyon Düzeltmesine tabi tutarak, 2024 yılının açılış bilançosunu oluşturacaklar.

Düzeltme işleminin en geç; 2023 hesap dönemine ait gelir/kurumlar vergisi beyanname verme süresi sonuna kadar yapılması ve 2023 sonu bilançoları ile birlikte enflasyon düzeltmesi uygulanmış bilançolarını bu beyannamelerine eklemeleri gerekecek.

1.1.2024 tarihi itibariyle düzeltmeye tabi tutulan bilançolar, düzeltilmiş değerler baz alınarak, 2024 yılının ilk geçici vergi dönemi sonu itibariyle devam ettirilecek enflasyon düzeltmesi uygulamasına, enflasyon düzeltmesi zorunluluğunun başlamasını gerektiren iki şartın da birlikte gerçekleşmemesi halinin oluşacağı hesap dönemine kadar devam edilmesi gerekecek.

Diğer bir ifade ile enflasyon düzeltmesi yapılan bir hesap döneminden sonra Yİ-ÜFE’deki artışın;

- İçinde bulunulan dönem dâhil son üç hesap döneminde %100'den ve

- İçinde bulunulan hesap döneminde %10'dan az olması halinde enflasyon düzeltmesi

Uygulaması sona erecektir.

• 2- Enflasyon Düzeltmesinde İzlenilecek Yol Haritası:

- Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilecektir.
 

- Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları (düzeltmeye esas tutarları) bulunacaktır.
 

- Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde düzeltmeye esas tarihleri ve düzeltme/taşıma katsayıları belirlenecektir.
 

- Tespit edilmiş düzeltmeye esas tutarlar ait oldukları düzeltme/taşıma katsayılarıyla çarpılacak ve parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş tutarları hesaplanacak ve düzeltilmiş değerler ile düzeltme öncesi değerler arasındaki enflasyon farkları kayıtlara alınacaktır.
 

- Parasal olmayan kıymetler düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetler ise düzeltmeye tabi tutulmaksızın mali tabloda gösterilecektir. 

• 3- Enflasyon Düzeltmesinin 2024 Hesap Dönemine Etkisi:

1.1.2024 tarihi itibariyle 2023 sonu bilançolarının enflasyon düzeltmesi uygulanması sonucunda oluşacak kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilecek olup, bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı da zarar olarak kabul edilmeyecektir.

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi sonucu hesaplanan tutarlar, izleyen dönemde enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmayacağına bakılmaksızın, izleyen dönemin (1/1/2024 tarihinden itibaren başlayan) başlangıç değerleri olarak dikkate alınır.

2024 yılının ilk geçici vergi döneminden itibaren, 1.1.2024 tarihi itibariyle enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş bilançolar, oluşacak 3 aylık enflasyon farkı üzerinden 31.03.2024 tarihi itibariyle tekrar enflasyon düzeltmesine tabi tutulacağından, bu düzeltme sonucunda oluşacak 3 aylık kar/zarar enflasyon farkları 2024/1-3 Geçici Vergi matrahının tespitinde dikkate alınacaktır.

Aynı şekilde enflasyon düzeltmesi uygulanmasını gerektiren izleyen geçici vergi dönemlerinde ve hesap dönemlerinde enflasyon düzeltmesinden mütevellit oluşacak kar/zararlar ilgili dönem matrahlarının tespitinde dikkate alınacaktır.

• 4- Enflasyon Düzeltmesi Zorunluluğuna Uyulmaması Halinde Uygulanacak Müeyyideler:

213 sayılı Vergi Usul Kanununun enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümleri esas itibarıyla değerleme hükümleridir. Bu nedenle, enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan mükelleflerin düzeltme işlemini yapmamaları, değerleme işleminin usulüne göre yapılmaması hükmünde olup cezai müeyyide de aynı yönde uygulanır.

Bu sürecin nasıl işleyeceği yönünde bir belirleme henüz yapılmamasına rağmen, getirilen zorunluluğa uymadığı tespit edilen mükelleflerin muhtemelen vergi incelemesi sonucuna göre bilançolarının düzeltileceği öngörülmektedir.

Ayrıca Tekdüzen Hesap Planında yapılan düzenlemelerin yer aldığı 12 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile belirlenen muhasebe usul ve esaslarına uyulmaması durumunda, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun ilgili hükümleri uyarınca gerekli cezai işlemler uygulanır.

• 5- Enflasyon Düzeltmesine Tabi Tutulabilecek Özsermaye Kalemleri: 

a) Sermaye,

b) Sermaye düzeltmesi olumlu ve olumsuz farkları,

c) Hisse Senetleri İhraç Primleri,
 

ç) Hisse Senedi İptal Karları,

d) Yasal Yedekler,

e) Statü Yedekleri,

f) Olağanüstü Yedekler,

g) Özel Fonlar (213 sayılı Kanunun 328 ve 329. maddeleri kapsamında oluşturulan sabit kıymet yenileme fonu ile aynı Kanunun 325/A maddesi kapsamında ayrılan girişim sermayesi fonu; 5520 sayılı Kanunun 5/1-e, j ve k bentleri gereğince oluşturulan fonlar; 6111, 6736, 7143, 7326, 7440 sayılı Kanunlar kapsamında, işletmede mevcut olduğu halde kayıtlarda yer almayan emtianın kayda alınmasına ilişkin olarak oluşturulan karşılık hesapları; 6491 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununun ek 3. maddesi ile 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun 3. maddesi kapsamında8 oluşturulan fon hesapları gibi9) bilançoda düzeltilmiş değerleriyle yer alır.

213 sayılı Kanun’un 280/A maddesinin birinci fıkrası uyarınca oluşturulan fon hesabı; 193 Kanunun geçici 84. maddesi, 5746 sayılı Kanunun 33. maddesi kapsamında olan hibeler gibi gelir/kurumlar vergisi kazancının tespitinde gelir olarak dikkate alınmayan hibeler nedeniyle ilgili mevzuat dâhilinde oluşturulan fon hesapları; 193 sayılı Kanunun geçici 85, 90 ve 93. maddeleri ile 5520 sayılı Kanunun geçici 15. maddesi ve 5811 sayılı Bazı Varlıkların Milli Ekonomiye Kazandırılması Hakkında Kanun kapsamında oluşturulan fon hesaplarından; mezkûr Kanun hükümleri dâhilinde işletmeye konulan nakit varlıklar gibi parasal kıymetlerden kaynaklı fon hesapları parasal kıymet olarak kabul edilecek ve düzeltmeye tabi tutulmayacaktır, diğer bir ifade ile bilançoda düzeltilmemiş değerleriyle yer alacaktır.

• 6- 2023 ve Önceki Yıllara Ait Geçmiş Yıl Karlarının Durumu:

2023 bilançosunda yer alan önceki yıllara ait geçmiş yıl karları enflasyon düzeltmesine tabi tutulabilecek kalemler arasında sayılmamıştır.

Dolayısıyla, düzeltme öncesi “Geçmiş Yıllar Karları”, “Geçmiş Yıllar Zararları” ve “Dönem Net Karı (Zararı)” hesapları enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır. (Tebliğ Taslağı 16/2. Mad.)

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoya ilişkin yapılan enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kâr/zarar “Geçmiş Yıllar Kârları/Zararları” hesaplarında gösterilecektir. Kayıtlarda yer alan eski dönemlerden gelen kâr veya zararlar da mukayyet değerleri üzerinden enflasyon düzeltme hesabına kaydedilmek suretiyle bu hesaba aktarılacaktır. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecektir. (Tebliğ Taslağı 30/1.Mad.)

31.12.2023 bilançosunun düzeltilmesine yönelik muhasebe kayıtları 2023 hesap dönemine ait beyannamenin verileceği tarihe kadar yapılabilecektir. Diğer bir ifadeyle kurumlar vergisi mükellefleri Nisan 2024’e kadar düzeltmeye ilişkin muhasebe kayıtlarını yapılabilecektir.

Bu durumda şirketler 2023 yılı sonuna kadar bir genel kurul yaparak 570 hesaplarında izledikleri geçmiş yıllar kârlarını (varsa 580 hesabı da kapatarak net tutarları) 542 hesaba alarak olağanüstü yedek olarak tutmaya karar verebilecekleri gibi sermayeye de ekleyebileceklerdir. 

Böylelikle, 31.12.2023 bilançosunda olağanüstü yedeklerde veya sermaye hesabında gözükecek bu tutarların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sağlanabilecektir.

Kâr yedekleri, geçmiş yıl kârları ve net dönem kârının sermayeye ilave edilmesi dolayısıyla artırılan sermaye için; düzeltme tarihi olarak tescil tarihi dikkate alınacağından, 2023 Aralık ayında sermaye hesabına alınması ile Ocak ayında alınması arasında önemli bir fark oluşmayacaktır. Ancak, 2024 yılının ilk geçici vergi döneminden itibaren yapılacak düzeltmelerde oluşacak farkın pasif artırıcı etki yaratacaktır.

2023 hesap dönemi itibariyle oluşacak ve 590 hesapta yer alacak dönem net kârı için en erken 2024 yılında genel kurul kararı alınabileceği için 2024 tarihli karara istinaden 31.12.2023’te 590 hesabın olağanüstü yedeklere veya sermayeye ilave edilip edilmeyeceği hususunda bir netlik bulunmamaktadır. Ancak, mümkün olan en erken sürede örneğin 2024 Ocak ayının ilk günlerinde olağanüstü yedeklere veya sermayeye ilave edilmesi mümkün görüldüğünden, en azından geçici vergi dönemleri itibariyle enflasyon düzeltmesine tutulmak suretiyle, pasif artırıcı etki sağlanabilecektir.

2023 hesap dönemi sonuna ait düzeltilmiş bilançoda dönem net karı/zararı gösterilmeyecek, düzeltme sonrası hesaplanan geçmiş yıl karı veya zararı bilançoda öz kaynaklar içinde yer alacaktır. (Tebliğ Taslağı 30/2. Madde)

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoya ilişkin yapılan enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kâr/zarar “Geçmiş Yıllar Kârları/Zararları” hesaplarında gösterilecektir. Kayıtlarda yer alan eski dönemlerden gelen kâr veya zararlar da mukayyet değerleri üzerinden enflasyon düzeltme hesabına kaydedilmek suretiyle bu hesaba aktarılacaktır. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecektir. (Tebliğ taslağı 30/1. Madde)

• 7- 2023 Yılı Beyanında Yer Alan Geçmiş Yıl Zararlarının Durumu:

2023 yılı hesap dönemine ait gelir/kurumlar vergisi beyannamesinde yer alan indirilemeyen geçmiş yıl mali zararları ile cari dönem mali zararları matrahın tespitinde mukayyet değerleri ile dikkate alınacaktır. Diğer bir ifade ile 1/1/2024 tarihinden sonra verilecek yıllık gelir vergisi ve kurumlar vergisi beyannameleri ile geçici vergi beyannamelerinde beyan edilen vergi matrahlarının tespitinde, (düzeltme öncesi bilançolara dayanan) 2023 yılı mali zararı ve önceki yıllara ait indirilemeyen geçmiş yıl mali zararları mukayyet değerleri ile dikkate alınır. (Tebliğ Taslağı 30/5.Madde)

Bilanço esasına göre defter tutan gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri, 2024 hesap dönemi başından itibaren verilecek yıllık gelir vergisi ve kurumlar vergisi beyannameleri ile geçici vergi beyannamelerinde beyan edecekleri vergi matrahlarını tespit ederken, (düzeltme öncesi bilançolara dayanan) 2023 ve önceki hesap dönemlerine ait indirilemeyen geçmiş yıl mali zararlarını mukayyet değerleri ile dikkate alacaklardır. (Tebliğ Taslağı 40/1.Mad.) 

213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasının, (5) numaralı bendinin son paragrafı, “Matrahın tespitinde, kanunen kabul edilmeyen giderler, istisnalar ve geçmiş yıl malî zararları enflasyon düzeltmesine tâbi tutulmuş tutarları ile dikkate alınır.” hükmüne amirdir.

Söz konusu bent hükmü uyarınca, bilanço esasına göre defter tutan gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri;

a) 2024 hesap dönemi başından itibaren verilecek yıllık gelir vergisi ve kurumlar vergisi beyannameleri ile geçici vergi beyannamelerinde beyan edecekleri vergi matrahlarını tespit ederken, (düzeltilmiş 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoya dayanan) 2024 ve sonraki hesap

dönemlerine ait geçmiş yıl mali zararlarını, enflasyon düzeltmesi yapma şartlarının varlığına/devamına bağlı olarak, enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş tutarları ile dikkate alacaklardır.

 
b) 2024 hesap dönemi başından itibaren verilecek geçici vergi beyannameleri ile yıllık gelir vergisi ve kurumlar vergisi beyannamelerinde beyan edecekleri vergi matrahlarını tespit ederken, 2024 hesap dönemi başından itibaren gerçekleşen kanunen kabul edilmeyen giderler ile vergiden istisna edilmiş olan tutarları enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş tutarları ile dikkate alacaklar, beyanname üzerinde ayrıca bir düzeltme yapmayacaklardır. (Tebliğ Taslağı 40/2.Mad.)

• 8- Daha Önceden Enflasyon Düzeltmesi veya Değerleme Hükümlerine Tabi Tutulmuş Varlıklarda Enflasyon Düzeltmesi:

Düzeltmeye esas tutar olarak;

a) 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasına göre enflasyon düzeltmesine tabi tutulan en son bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetler için, söz konusu bilançoda yer alan düzeltilmiş değerler,

b) 213 sayılı Kanunun geçici 31 inci maddesi, geçici 32 nci maddesi ve/veya mükerrer 298 inci maddesinin (Ç) fıkrası kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutulmuş iktisadi kıymetler için, en son yapılan yeniden değerleme sonrası değerler dikkate alınır.

213 sayılı Kanunun geçici 31 inci maddesi, geçici 32 nci maddesi ve/veya mükerrer 298 inci maddesinin (Ç) fıkrası kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutulmuş iktisadi kıymetler için düzeltmeye esas tarih olarak; geçici 32 ve mükerrer 298 inci maddesinin (Ç) fıkrası kapsamında yeniden değerleme yapılmamış ancak geçici 31 inci madde kapsamında yeniden değerleme yapılmış olanlarda yeniden değerleme yapılabilmesi için esas alınan aktife kayıtlı olma şartının arandığı tarihten önceki ayın son gününün, geçici 32 ve/veya mükerrer 298 inci maddenin (Ç) fıkrası kapsamında yeniden değerleme yapılmış olanlarda, yeniden değerlemenin ilgili olduğu dönemin son gününün dikkate alınması gerekecektir. 

• 9- Düzeltme Öncesinde Düzeltmeye Tabi Tutulacak Kıymetlerden Düşülmesi Gereken Kalemler:

Düzeltme işleminde, değerleme hükümlerine göre tespit edilen tutarlar esas alınır. Ancak stokların, satılan malın ve maddî duran varlıkların maliyet bedeline ve malî duran varlıkların alış bedeline intikal ettirilen reel olmayan finansman maliyetleri düşüldükten sonra bulunan tutarlar düzeltmeye tâbi tutulur. Toplulaştırılmış yöntemlerle düzeltmeye tâbi tutulan kıymetlerin alış veya maliyet bedeline intikal ettirilen reel olmayan finansman maliyetlerinin düşülmesi ihtiyarîdir.

Reel olmayan finansman maliyetlerinin hangi hesaplara uygulanacağı ile ilgili Tebliğ taslağı ekinde (Ek-3) belirtilen hesaplar dikkate alınacaktır.

1/1/2024 tarihinden önce ayrılmış ve sermayeye ilave edilmiş olan yeniden değerleme değer artış fonu gibi fonların sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları, artış olarak dikkate alınmaz ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.

Bu kapsamda, Tebliğin 15 inci maddesinin (2) numaralı fıkrasında, geçmiş yıl kârları ve zararları hesabına aktarılarak kapatılacağı belirtilen fon hesaplarındaki tutarların 1/1/2024 tarihinden önce sermayeye ilave edilmiş olması halinde, bu değerler sermayenin, düzeltmeye esas tutarı hesaplanırken düşülür ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.

Ayrıca, bilançoda özkaynaklar grubunda yer alan bazı fonların, bu fonların ayrılmasına kaynak teşkil eden iktisadi kıymetlerin parasal ya da parasal olmayan kıymet olma durumuna göre enflasyon düzeltmesine tabi tutulup tutulmayacağı belirlenecektir.

Bu çerçevede parasal kıymet mahiyetinde olan fonların sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları da, 31/12/2023 tarihli bilançonun düzeltilmesi sırasında artış olarak dikkate alınmayacak ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.

• 10- 2024 ve Sonraki Yıllarda Beyanname Üzerinde İndirilebilecek Reel Olmayan Finansman Maliyeti:

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoya ait düzeltme ile sınırlı olmak üzere, amortisman süresi bitmemiş olan kıymetlere ilişkin maliyet veya alış bedelinden düşülen reel olmayan finansman maliyetinden amortisman ayrılmamış tutar, 2024 ve sonraki hesap dönemlerinde 5 yılda ve eşit taksitler halinde dönem kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınabilecektir. Enflasyon düzeltmesi uygulamasında, söz konusu reel olmayan finansman maliyetleri bilançoda gözükmeyeceği için, bunların mukayyet değerleri ile beyanname üzerinde indirim konusu yapılması gerekmektedir.

Ancak, amortismana tabi bu iktisadi kıymetin 1/1/2024 tarihinden sonra satılması halinde, satış tarihi itibariyle reel olmayan finansman maliyetinin itfa olunmayan kısmının, kıymetin satıldığı hesap döneminde gider olarak dikkate alınması mümkün bulunmaktadır. (Tebliğ taslağı 40/3. Mad.) 

• 11- Yedek Akçelerin Enflasyon Düzeltmesi:

Belli bir dönemde sermaye şirketlerinin öz varlığında meydana gelen artışın (karın) bir kısmının kanun, ana sözleşme veya genel kurul kararıyla ortaklara dağıtılmayarak işletmenin bünyesinde bırakılması anlamını taşıyan yedek akçeler, parasal olmayan kıymetlerden olup enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaklardır.

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi sırasında sermaye yedekleri arasında yer alan yeniden değerleme artış fonu gibi fonlar sıfırlanacak; hisse senedi ihraç primleri, hisse senedi iptal karları ile kâr yedekleri ve özel fonlar (sabit kıymet yenileme fonu gibi parasal olmayan kıymet olarak kabul edilen fonlar) ise düzeltmeye tabi tutulacaktır.

Düzeltilmiş 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan (vergisi ödenmiş kazanç üzerinden ayrılmış) kâr yedeklerinin ve bunların düzeltilmesi sonucunda meydana gelen enflasyon düzeltme farklarının sermayeye ilave edilebilmesi mümkün bulunmaktadır.

Düzeltilmiş 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan (vergisi ödenmiş kazanç üzerinden ayrılmış) kâr yedeklerinin ve bunların düzeltilmesi sonucunda meydana gelen enflasyon düzeltme farklarının sermayeye ilave edilebilmesi mümkün bulunmaktadır.(Tebliğ Taslağı 39/1.Mad.)

2024 hesap dönemine ait bilançoların düzeltilmesi sırasında, 2024 hesap dönemi başından itibaren ayrılmış olan yedek akçelerin düzeltmeye esas tarihi olarak, yedek akçe olarak ayrılmış olan tutarın ait olduğu hesap dönemi sonundaki ay dikkate alınacaktır. Buna göre, hesap dönemi takvim yılı olanlarda 1/1/2024 tarihinden sonraki dönemlere ait bilançoların düzeltilmesi sırasında, 2024 yılı içerisinde ayrılan yedek akçelerin düzeltmeye esas tarihi 2023 yılının Aralık ayı olacaktır. (Tebliğ Taslağı 39/2.Mad.)

• 12- Stokların Düzeltilmesinde Seçilecek Yöntemin Üç Yıl Uygulanması Gerekiyor:

Toplulaştırılmış yöntemler kullanılarak düzeltilebilecek parasal olmayan kıymetler, stoklarla sınırlıdır.

Enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan mükellefler, 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançolarını düzeltirken toplulaştırılmış yöntemleri kullanmış olsun ya da olmasınlar, 2024 hesap dönemi geçici vergi dönemleri ve hesap dönemi sonu itibariyle düzenlenecek olan bilançolarında yer alan stoklarını, toplulaştırmış yöntemlere göre düzeltmek istedikleri takdirde, ikinci fıkrada belirtilen toplulaştırılmış yöntemlerden arzu ettiklerini seçebilecekler, ancak seçtikleri yöntemden, bu seçimi yaptıkları geçici vergi döneminden sonraki geçici vergi dönemleri ile içinde bulunulan hesap dönemi dâhil üçüncü hesap döneminin sonuna kadar (bu dönem dâhil) dönemeyeceklerdir.

Toplulaştırılmış yöntemlerin tercih edilmesi halinde mükellefler stokların düzeltmeye esas tutarlarını, düzeltmede esas alınacak tarihlere bağlı kalmaksızın, dönem ortalama düzeltme katsayısı ile veya stok devir hızına göre bulunan düzeltme katsayısı ile çarpmak suretiyle düzeltme işlemini gerçekleştireceklerdir.

Toplulaştırılmış yöntemleri uygulamak istemeyenler, uyguladıkları stok değerleme yöntemlerine göre tespit ettikleri düzeltmeye esas tutara, düzeltme katsayılarını uygulamak suretiyle enflasyon düzeltmesi yapacaklardır.

• 13- Verilen Veya Alınan Sipariş Avanslarının Düzeltilmesi:

Avanslar esas itibariyle parasal bir mahiyet taşımakla birlikte, ilgili olduğu kıymete bağlı olarak parasal olmayan kıymet de olabilmekte, parasal olmayan bir mahiyet taşıması durumunda da düzeltmeye tabi tutulmaları gerekmektedir.

Benzer şekilde enflasyon düzeltmesi yapmak durumunda olmayanlarca (genel ve özel bütçeli kuruluşlar gibi) verilen veya alınan avanslar da parasal olmayan kıymet mahiyeti taşımaları durumunda, enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaklardır.

• 14- Yabancı Para Olarak Yapılmış İşlemlerde Enflasyon Düzeltmesi Uygulanmayacak:

Mükellefler yabancı para üzerinden yapmış oldukları işlemlerini 213 sayılı Kanunun mevcut hükümleri doğrultusunda değerlemeye devam edecekler, bunlar için ayrıca düzeltme yapmayacaklardır.

Yabancı paralar ile yabancı para cinsinden ifade edilen (alacak ve borç senetleri gibi) kıymetler parasal kıymet olarak addedildiğinden, enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.

İşletmelerin aktifinde bulunan yabancı para cinsinden hisse senetleri, iştirakler ve avansların, 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 nci maddesinin (A) fıkrasının (8) numaralı bendinin verdiği yetkiye istinaden, düzeltme tarihindeki döviz kuru ile düzeltilmeleri uygun görüldüğünden, enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.

• 15- İktisadi Kıymete Bağlı Hesapların (Karşılıklar ve Amortisman Gibi) Düzeltilmesi:

İktisadi işletmeye dâhil (karşılıklar gibi) bir takım iktisadi kıymetler asli bir kıymet mahiyeti taşımamakta ve belli bir iktisadi kıymete bağlı olarak hesaben mali tabloda kendilerine yer bulmaktadırlar. Bu tür kıymetler bağlı oldukları iktisadi kıymete göre parasal ya da parasal olmayan ayrımına tabi tutulacaktır. Bir başka ifadeyle, bunların karşılık olarak ayrıldığı kaynağın, parasal olan veya olmayan kıymet olup olmamasına göre, enflasyon düzeltmesinde dikkate alınması gerekir. Düzeltme işlemine tabi olacak karşılıklar da 213 sayılı Kanun hükümlerine göre ayrılması mümkün olan karşılıklardır. Buna göre, 213 sayılı Kanun hükümlerine göre ayrılması mümkün olmayan bir karşılık, bilançoda yer alsa bile enflasyon düzeltmesinde dikkate alınmayacaktır. Örneğin, kıdem tazminatı karşılığı, garanti gider karşılığı gibi karşılıklar 213 sayılı Kanunda sayılan karşılıklar arasında yer almadığından enflasyon düzeltmesinde de dikkate alınmayacaktır. 213 sayılı Kanun hükümlerine uygun olarak ayrılmış olan şüpheli alacak karşılığı ise parasal mahiyet taşıdığından enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.

2023 hesap dönemine ait vergi matrahının, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilmesi gerektiğinden, 2023 hesap dönemi amortisman gideri de enflasyon düzeltmesi öncesi değerler üzerinden hesaplanacaktır.

Birikmiş amortismanlar, ait oldukları kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak düzeltilir.

Saygılarımızla